ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΨΥΧΟΔΡΑΜΑΤΟΣ
Το ψυχόδραμα είναι μία βιωματική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση στην οποία τα άτομα ενθαρρύνονται να εμπιστευτούν τον αυθορμητισμό τους. Η σωματική έκφραση και η μη λεκτική επικοινωνία παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατανόηση των ασυνείδητων διεργασιών του ατόμου.
Στη φιλοσοφία του ψυχοδράματος, δίνεται έμφαση στις σχέσεις του ατόμου και στη θέση που έχει στο κόσμο. Η αλλιλεπίδραση του ατόμου με τον εξωτερικό κόσμο και την οικογένεια βρίσκεται στον πυρήνα των εσωτερικών συγκρούσεων και της ατομικής παθολογίας.
Αναφέρεται στη διεργασία της αυτο-δημιουργίας, της εξέλιξης. Δεν ασχολείται με το αποτέλεσμα της διεργασίας του ατόμου, το τελικό, σχηματισμένο άτομο αλλά με την διαδρομή του προς την τελείωση, αναγνωρίζοντας την υπόσταση του ανθρώπου ως ένα αριστούργημα και ταυτόχρονα μία δουλειά σε εξέλιξη.
ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΔΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ
Η ψυχοδραματική συνάντηση ξεκινάει με το Ζέσταμα. Κατά τη διάρκεια του ζεστάματος η συντονίστρια συχνά χρησιμοποιεί διάφορες ασκήσεις για να διευκολύνει την απελευθέρωση του αυθορμητισμού και της έκφρασης.
Ακολουθεί η Εκδραμάτιση. Η εκδραμάτιση αποτελεί το κύριο μέρος της συνεδρίας. Πρόκειται για την σκηνική εξερεύνηση του θέματος ενός μέλους, το οποίο σε αυτή τη φάση ονομάζεται πρωταγωνιστής/στρια. Η σκηνοθέτιδα-ψυχοθεραπεύτρια βοηθάει τον πρωταγωνιστή να εκδραματίσει σκηνές από τη ζωή του καλώντας τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας να πάρουν ρόλους ως βοηθητικά εγώ ή/και αξιοποιώντας συμβολικά αντικείμενα. Τα μέλη της ψυχοδραματικής ομάδας αναλαμβάνουν να παίξουν διαφορετικούς ρόλους τόσο στην εκδραμάτιση της δικής τους ιστορίας όσο και στις εκδραματίσεις των υπολοίπων μελών της ψυχοθεραπευτικής ομάδας.
Κατά τη διαδικασία εκδραματίζονται μία αλληλουχία σκηνών με σκοπό να ενθαρρύνουν το άτομο να ολοκληρώσει δράσεις επί σκηνής οι οποίες στη ζωή τους έμειναν ανολοκλήρωτες, απελευθερωμένα από κοινωνικούς περιορισμούς. Αυτές οι σκηνές μπορεί να αναπαράγουν στιγμές από την συμβατική πραγματικότητα (consensus reality) ή να συμβαίνουν σε μία υπερβατική πραγματικότητα (superplus reality). Έτσι η πρωταγωνίστρια έχει την ευκαιρία να διαπραγματευτεί στο “εδώ και τώρα” τη μνήμη ενός παρελθοντικού γεγονότος, άλυτες υποθέσεις με ανθρώπους όπου δεν μπορεί να συναντήσει στη ζωή της, να προετοιμαστεί για μελλοντικά γεγονότα που ενέχουν ρίσκο, να κάνει πρόβα σε λύσεις πριν τις δοκιμάσει στη ζωή, να ζήσει επανορθωτικές εμπειρίες, να συνδιαλλαγεί με τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματά της.
Η τελική φάση της συνεδρίας είναι το Μοίρασμα. Στην ομαδική ψυχοθεραπεία, είναι η στιγμή όπου η εστίαση φεύγει από την πρωταγωνίστρια και πηγαίνει στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας δίνοντάς τους την ευκαιρία να εκφράσουν και να διαπραγματευτούν τα δικά τους θέματα. Το μοίρασμα κατά πολλούς ψυχοδραματιστές, συνδέεται στενά με την ομαδική ανάλυση.
Η ατομική ψυχοθεραπεία, στα πλαίσια του ψυχοδράματος ονομάζεται Μονόδραμα. Το μονόδραμα, αξιοποιεί όλες τις τεχνικές και φάσεις της ψυχοδραματικής διαδικασίας με τη βοήθεια αντικειμένων που αναλαμβάνουν να παίξουν όποιον ρόλο τους αποδωθεί κατά τη διάρκεια της συνεδρίας.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Το Ψυχόδραμα δημιουργήθηκε από τον ψυχίατρο Jacob Levy Moreno στις αρχές του 20ου αιώνα. Ξεκινώντας από τα πάρκα της Βιένης όπου παρακολουθούσε τα παιδιά να παίζουν πειραματίστηκε με τη δραματική έκφραση και την κοινωνιομετρία ως θεραπευτικά μέσα. Μέσα στο χρόνο, η θεωρία και πρακτική του ψυχοδράματος εξελίχθηκε από τη συνεργάτη και σύντροφό του Zerka Moreno, τους μαθητές του και τους επιγόνους τους σε μία ψυχοθεραπευτική μέθοδο που αξιοποιεί την εκδραμάτιση στα πλαίσια της ομαδικής ψυχοθεραπείας.
Αρχικά ο Moreno έβλεπε το ψυχόδραμα και την ομαδική ψυχοθεραπεία ως δύο διαφορετικά πράγματα. Το ψυχόδραμα φαίνεται ως διαμεσολαβητής στις σχέσεις που αναπτύσσονται στα πλαίσια της ευρύτερης κοινότητα. Αναζητώντας μία θεατρική φόρμα που θα συνέβαλλε στην κοινωνική αλλαγή δημιούργησε τη Ζωντανή Εφημερίδα μέσα από τη οποία έδωσε τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να διεργαστούν συλλογικά πάνω σε ένα επίκαιρο ζήτημα παρεμβαίνοντας στη σκηνική δράση, εκφράζοντας την άποψή τους και καθορίζοντας την έκβαση του “έργου”. Σχεδόν παράλληλα ανέπτυξε την κοινωνιομετρία, το κοινωνιόγραμμα και το κοινωνιόδραμα που λειτουργούν ως μέσα κατανόησης, εκπαίδευσης και παρέμβασης σε κοινοτικό/ κοινωνικό επίπεδο.
Το 1932 η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Ένωση εισάγει για πρώτη φορά τον όρο ομαδική ψυχοθεραπεία αναφερόμενη στο έργο του Moreno. Σήμερα, πέραν από το παραδοσιακό Μορενικό Ψυχόδραμα έχουν αναπτυχθεί εκλεκτικά μοντέλα στην κλινική πρακτική του ψυχοδράματος τα οποία συνδυάζουν και άλλες, κατά κύριο λόγο ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις, όπως είναι το ψυχαναλυτικό και το ανθρωποκεντρικό ψυχόδραμα. Παράλληλα, το ψυχόδραμα ενέπνευσε τη δημιουργία καλλιτεχνικών πρακτικών κοινωνικής παρέμβασης όπως είναι το πολύπλευρο έργο του Augusto Boal και το θέατρο Playback των Jonathan Fox και Joe Sallas.
Όπως κάθε ενεργή ψυχοθεραπευτική προσέγγιση έτσι και το ψυχόδραμα είναι σε διαρκή εξέλιξη και εμπλουτίζεται από την πρακτική πολλών επαγγελματιών από διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις.
Το ψυχόδραμα είναι μία βιωματική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση στην οποία τα άτομα ενθαρρύνονται να εμπιστευτούν τον αυθορμητισμό τους. Η σωματική έκφραση και η μη λεκτική επικοινωνία παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατανόηση των ασυνείδητων διεργασιών του ατόμου.
Στη φιλοσοφία του ψυχοδράματος, δίνεται έμφαση στις σχέσεις του ατόμου και στη θέση που έχει στο κόσμο. Η αλλιλεπίδραση του ατόμου με τον εξωτερικό κόσμο και την οικογένεια βρίσκεται στον πυρήνα των εσωτερικών συγκρούσεων και της ατομικής παθολογίας.
Αναφέρεται στη διεργασία της αυτο-δημιουργίας, της εξέλιξης. Δεν ασχολείται με το αποτέλεσμα της διεργασίας του ατόμου, το τελικό, σχηματισμένο άτομο αλλά με την διαδρομή του προς την τελείωση, αναγνωρίζοντας την υπόσταση του ανθρώπου ως ένα αριστούργημα και ταυτόχρονα μία δουλειά σε εξέλιξη.
ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΔΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ
Η ψυχοδραματική συνάντηση ξεκινάει με το Ζέσταμα. Κατά τη διάρκεια του ζεστάματος η συντονίστρια συχνά χρησιμοποιεί διάφορες ασκήσεις για να διευκολύνει την απελευθέρωση του αυθορμητισμού και της έκφρασης.
Ακολουθεί η Εκδραμάτιση. Η εκδραμάτιση αποτελεί το κύριο μέρος της συνεδρίας. Πρόκειται για την σκηνική εξερεύνηση του θέματος ενός μέλους, το οποίο σε αυτή τη φάση ονομάζεται πρωταγωνιστής/στρια. Η σκηνοθέτιδα-ψυχοθεραπεύτρια βοηθάει τον πρωταγωνιστή να εκδραματίσει σκηνές από τη ζωή του καλώντας τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας να πάρουν ρόλους ως βοηθητικά εγώ ή/και αξιοποιώντας συμβολικά αντικείμενα. Τα μέλη της ψυχοδραματικής ομάδας αναλαμβάνουν να παίξουν διαφορετικούς ρόλους τόσο στην εκδραμάτιση της δικής τους ιστορίας όσο και στις εκδραματίσεις των υπολοίπων μελών της ψυχοθεραπευτικής ομάδας.
Κατά τη διαδικασία εκδραματίζονται μία αλληλουχία σκηνών με σκοπό να ενθαρρύνουν το άτομο να ολοκληρώσει δράσεις επί σκηνής οι οποίες στη ζωή τους έμειναν ανολοκλήρωτες, απελευθερωμένα από κοινωνικούς περιορισμούς. Αυτές οι σκηνές μπορεί να αναπαράγουν στιγμές από την συμβατική πραγματικότητα (consensus reality) ή να συμβαίνουν σε μία υπερβατική πραγματικότητα (superplus reality). Έτσι η πρωταγωνίστρια έχει την ευκαιρία να διαπραγματευτεί στο “εδώ και τώρα” τη μνήμη ενός παρελθοντικού γεγονότος, άλυτες υποθέσεις με ανθρώπους όπου δεν μπορεί να συναντήσει στη ζωή της, να προετοιμαστεί για μελλοντικά γεγονότα που ενέχουν ρίσκο, να κάνει πρόβα σε λύσεις πριν τις δοκιμάσει στη ζωή, να ζήσει επανορθωτικές εμπειρίες, να συνδιαλλαγεί με τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματά της.
Η τελική φάση της συνεδρίας είναι το Μοίρασμα. Στην ομαδική ψυχοθεραπεία, είναι η στιγμή όπου η εστίαση φεύγει από την πρωταγωνίστρια και πηγαίνει στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας δίνοντάς τους την ευκαιρία να εκφράσουν και να διαπραγματευτούν τα δικά τους θέματα. Το μοίρασμα κατά πολλούς ψυχοδραματιστές, συνδέεται στενά με την ομαδική ανάλυση.
Η ατομική ψυχοθεραπεία, στα πλαίσια του ψυχοδράματος ονομάζεται Μονόδραμα. Το μονόδραμα, αξιοποιεί όλες τις τεχνικές και φάσεις της ψυχοδραματικής διαδικασίας με τη βοήθεια αντικειμένων που αναλαμβάνουν να παίξουν όποιον ρόλο τους αποδωθεί κατά τη διάρκεια της συνεδρίας.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Το Ψυχόδραμα δημιουργήθηκε από τον ψυχίατρο Jacob Levy Moreno στις αρχές του 20ου αιώνα. Ξεκινώντας από τα πάρκα της Βιένης όπου παρακολουθούσε τα παιδιά να παίζουν πειραματίστηκε με τη δραματική έκφραση και την κοινωνιομετρία ως θεραπευτικά μέσα. Μέσα στο χρόνο, η θεωρία και πρακτική του ψυχοδράματος εξελίχθηκε από τη συνεργάτη και σύντροφό του Zerka Moreno, τους μαθητές του και τους επιγόνους τους σε μία ψυχοθεραπευτική μέθοδο που αξιοποιεί την εκδραμάτιση στα πλαίσια της ομαδικής ψυχοθεραπείας.
Αρχικά ο Moreno έβλεπε το ψυχόδραμα και την ομαδική ψυχοθεραπεία ως δύο διαφορετικά πράγματα. Το ψυχόδραμα φαίνεται ως διαμεσολαβητής στις σχέσεις που αναπτύσσονται στα πλαίσια της ευρύτερης κοινότητα. Αναζητώντας μία θεατρική φόρμα που θα συνέβαλλε στην κοινωνική αλλαγή δημιούργησε τη Ζωντανή Εφημερίδα μέσα από τη οποία έδωσε τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να διεργαστούν συλλογικά πάνω σε ένα επίκαιρο ζήτημα παρεμβαίνοντας στη σκηνική δράση, εκφράζοντας την άποψή τους και καθορίζοντας την έκβαση του “έργου”. Σχεδόν παράλληλα ανέπτυξε την κοινωνιομετρία, το κοινωνιόγραμμα και το κοινωνιόδραμα που λειτουργούν ως μέσα κατανόησης, εκπαίδευσης και παρέμβασης σε κοινοτικό/ κοινωνικό επίπεδο.
Το 1932 η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Ένωση εισάγει για πρώτη φορά τον όρο ομαδική ψυχοθεραπεία αναφερόμενη στο έργο του Moreno. Σήμερα, πέραν από το παραδοσιακό Μορενικό Ψυχόδραμα έχουν αναπτυχθεί εκλεκτικά μοντέλα στην κλινική πρακτική του ψυχοδράματος τα οποία συνδυάζουν και άλλες, κατά κύριο λόγο ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις, όπως είναι το ψυχαναλυτικό και το ανθρωποκεντρικό ψυχόδραμα. Παράλληλα, το ψυχόδραμα ενέπνευσε τη δημιουργία καλλιτεχνικών πρακτικών κοινωνικής παρέμβασης όπως είναι το πολύπλευρο έργο του Augusto Boal και το θέατρο Playback των Jonathan Fox και Joe Sallas.
Όπως κάθε ενεργή ψυχοθεραπευτική προσέγγιση έτσι και το ψυχόδραμα είναι σε διαρκή εξέλιξη και εμπλουτίζεται από την πρακτική πολλών επαγγελματιών από διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις.
