  Σήμερα οι ψυχοδραματιστές/στριες γιορτάζουμε τα πρώτα εκατό μας χρόνια.
Την 1η Απριλίου 1921, ο J. L. Moreno άνοιξε την πρώτη δημόσια ψυχοδραματική σκηνή στο κέντρο της Βιέννης μπροστά σε ένα κοινό 1000 ατόμων. Το θέμα της συνάντησης ήταν η πολιτική ένταση και η αντιπαράθεση που είχε ξεσπάσει μέτα την πρόσφατη πτώση της Αυστρο- Ουγγρικής Αυτοκρατορίας. Αν εξαιρέσουμε το αρχαίο δράμα και ότι μπορούσε να ορστεί ως πολιτικό θέατρο εκείνη την εποχή, ήταν η πρώτη φορά που αξιοποιείται η εκδραμάτηση για την διερεύνηση ενός κοινωνικο- πολιτικού θέματος και μάλιστα με την ενεργό συμμετοχή του κοινού. Σύντομη Ιστορική Αναδρομή Το Ψυχόδραμα δημιουργήθηκε από τον ψυχίατρο Jacob Levy Moreno. Ξεκινώντας από τα πάρκα της Βιένης όπου παρακολουθούσε τα παιδιά να παίζουν στις αρχές του 20ου αιώνα πειραματίστηκε με τη δραματική έκφραση και την κοινωνιομετρία ως θεραπευτικά μέσα. Μέσα στο χρόνο, η θεωρία και πρακτική του ψυχοδράματος εξελίχθηκε από τη συνεργάτη και σύντροφό του Zerka Moreno, τους μαθητές του και τους επιγόνους τους σε μία ψυχοθεραπευτική μέθοδο που αξιοποιεί την εκδραμάτιση στα πλαίσια της ομαδικής ψυχοθεραπείας. Σύμφωνα με τον Haworth (2002), o Moreno έβλεπε το ψυχόδραμα και την ομαδική ψυχοθεραπεία ως δύο διαφορετικά πράγματα. Αρχικά το ψυχόδραμα φαίνεται ως διαμεσολαβητής στις σχέσεις που αναπτύσσονται στα πλαίσια της ευρύτερης κοινότητα. Αναζητώντας μία θεατρική φόρμα που θα συνέβαλλε στην κοινωνική αλλαγή δημιούργησε τη Ζωντανή Εφημερίδα μέσα από τη οποία έδωσε τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες να διεργαστούν συλλογικά πάνω σε ένα επίκαιρο ζήτημα παρεμβαίνοντας στη σκηνική δράση, εκφράζοντας την άποψή τους και καθορίζοντας την έκβαση του “έργου”. Συνεχίζει αναφέροντας ότι σχεδόν παράλληλα, ο Moreno ανέπτυξε την κοινωνιομετρία ως μία τεχνική κατά την οποία τα μέλη μίας ομάδας ακούγοντας μία σειρά ερωτήσεων ή οδηγιών καλούνταν να σταθούν στο χώρο ανάλογα με την απάντηση ή την προσωπική τους θέση στο εκάστοτε ερώτημα. Ακολούθησε το κοινωνιόγραμμα: ένα μεθοδολογικό εργαλείο με το οποίο μπορούσε να φέρει στο φως και να μελετήσει τις πεποιθήσεις, απόψεις, αλληλεπιδράσεις και βιώματα μίας κοινότητας ανθρώπων με στόχο την ανεύρεση λύσεων πάνω στα θέματα που την απασχολούσαν. Η συνδιαλλαγή των κοινωνικών ρόλων που αναδύονται από το κοινωνιόγραμμα ονομάστηκε κοινωνιόδραμα. Αρχικά, ο Moreno αξιοποιούσε μόνο την κοινωνιομετρία στην θεραπεία. Σταδιακά εισήγαγε και άλλες τεχνικές στη διαδικασία και μέσα στα επόμενα χρόνια έδωσε μορφή σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε κλινικό Ψυχόδραμα. Στην διαμόρφωση του ψυχοδράματος καθοριστικό ρόλο έπαιξε η συνεργάτης και σύντροφος του Moreno, Zerka Moreno η οποία αφιέρωσε τη ζωή της στην καταγραφή, μετάφραση, διάδοση και εξέλιξη του έργου του και εισήγαγε το ψυχόδραμα σε κλινικά πλαίσια. Το 1932 η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία εισάγει για πρώτη φορά τον όρο ομαδική ψυχοθεραπεία αναφερόμενη στο έργο του Moreno (Tauvonb, 2002). Σήμερα, πέραν από το παραδοσιακό Μορενικό Ψυχόδραμα έχουν αναπτυχθεί εκλεκτικά μοντέλα στην κλινική πρακτική του ψυχοδράματος τα οποία συνδυάζουν και άλλες, κατά κύριο λόγο ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις, όπως είναι το ψυχαναλυτικό και το ανθρωποκεντρικό ψυχόδραμα (Haworth, 2002). Παράλληλα, το ψυχόδραμα ενέπνευσε τη δημιουργία καλλιτεχνικών πρακτικών κοινωνικής παρέμβασης όπως είναι το πολύπλευρο έργο του Augusto Boal (1995) και το θέατρο Playback των Fox και Sallas ( Yiotis, 2020). Λίγες σκέψεις μετά το εργαστήρι που κάναμε στη Σάμο. Μετά από πρόσκληση του Κέντρου Πρόληψης Σάμου Φάρος βρεθήκαμε να συντονίζουμε μαζί με την Αλεξάνδρα Βασιλείου ένα βιωματικό εργαστήριο με τίτλο “Πως χτίζουμε κοινότητες”. Συχνά συνδυάζουμε τα εργαλεία μας φροντίζοντας να συμπληρώνουμε την συζήτηση με βιωματικές ασκήσεις, παιχνίδια και θεωρία. Το σαββατοκύριακο 23-24 Νοεμβρίου, βρεθήκαμε, λοιπόν, στη Σάμο για δύο βιωματικά εργαστήρια, ένα ανοιχτό στο κοινό και ένα για τους εργαζόμενους και εργαζόμενες στο Κέντρο Πρόληψης. Η Σάμος είναι ένα από τα νησιά μας που αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις λόγω του προσφυγικού. Η τοπική κοινότητα στο Βαθύ προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην κανονικότητα που είχε συνηθίσει και την ένταση που δημιουργούν οι νέες πολύ δύσκολες, για όλους, συνθήκες. Το εργαστήριο του Σαββάτου είχε σαν στόχο να εξερευνήσουμε τρόπους αντιμετώπισης των προκλήσεων που βοηθούν στην αποφυγή της πόλωσης και ενδυναμώνουν την εποικοδομητική συνδιαλλαγή ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας. Ήταν ανοιχτό για το κοινό και μπορούσε να το παρακολουθήσει όποια/ος επιθυμούσε. Βρεθήκαμε με μια ετερόκλιτη ομάδα: νεότεροι, γηραιότεροι, άντρες και γυναίκες, με διαφορετικές απόψεις, πολιτικές πεποιθήσεις, με λιγότερη ή περισσότερη εμπειρία σε βιωματικές επιμορφώσεις και οργανωμένες δράσεις. Η ομάδα αποτελούνταν από περίπου πενήντα μέλη της τοπικής κοινωνίας και 3-4 επισκέπτες όπως εμείς. Συναντηθήκαμε στην ισόγεια αίθουσα του ξενοδοχείου. Καθίσαμε σε κύκλο. Κάποια στιγμή, τους μοιράσαμε μεγάλα κομμάτια χαρτί. Σε κάποια έγραφε “κοινότητα είναι…” και σε κάποια άλλα “κοινότητα δεν είναι….” Τους καλέσαμε να χωριστούν σε μικρότερες ομάδες, να πάρουν ένα από τα χαρτιά και να συμπληρώσουν με μαρκαδόρους τη φράση. Παρατηρούσα τις ομάδες να δουλεύουν. Στην συνέχεια θα τους ζητούσαμε να κάνουν ομαδικά γλυπτά εμπνευσμένα από τις σημειώσεις τους. Η καρδία μου άρχισε να χτυπάει πιο δυνατά. Ήρθε η αμφιβολία. Ήμουν νεοφερμένη σε μία ομάδα που φαίνεται να διαπραγματεύεται έντονη σύγκρουση μέσα στην κοινότητά της λόγω των συνθηκών. “ Μήπως δεν μπουν στη διαδικασία; Μήπως νιώσουν ότι εκτίθενται; Οι περισσότεροι φαίνεται να μην έχουν ξανακάνει κάτι παρόμοιο. Μήπως αρνηθούν από αμηχανία;” Αυτά σκεφτόμουν λίγο πριν τους δώσω την οδηγία για την άσκηση. Η σωματική έκφραση έχει την μοναδική ιδιότητα να επιδρά άμεσα σε όποιον δεχθεί να μπει στην διαδικασία ανεξαρτήτως εμπειρίας, προσωπικών απόψεων και αναγκών. Δεν χρειάζεται καμία άλλη προϋπόθεση πέραν από την διάθεση να εμπιστευτείς τη διαδικασία. Και ναι, όλοι σε αυτήν την ομάδα δέχθηκαν- χωρίς εχέγγυα- να δοκιμάσουν, ανεξαρτήτως της στάσης και θέσης τους στην κοινότητα, γηραιότεροι, νέοι, παραδοσιακοί, συντηρητικοί, προκατειλημμένοι, μαχητικοί και διαλλακτικοί. Τα σώματα ζωντάνεψαν, πήραν αυθόρμητα μία στάση που εξέφραζε την εσωτερική τους διεργασία, τα χέρια αν και ακίνητα σε μία στάση αφηγήθηκαν ολόκληρες ιστορίες συμπερίληψης ή περιθωριοποίησης, σύγκρουσης και αποδοχής. Η κοινότητα συνδέθηκε, μάτια βούρκωσαν, η συγκίνηση σε κάποιες και κάποιους ήταν έκδηλη... Κράτησε για λίγο, μόλις μερικά λεπτά. Μετά τα χέρια κατέβηκαν, τα σώματα χαλάρωσαν, ξανακαθίσαμε στις καρέκλες. Περάσαμε στο επόμενο. Ασφαλώς δεν φτάνει να νιώσεις, χρειάζεται και να καταλάβεις. Τα θέματα δεν λύνονται έτσι απλά κάνοντας γλυπτά σε ένα εργαστήριο θεάτρου ή χορεύοντας σε ένα γλέντι στην πλατεία. Όμως τη στιγμή όπου όλοι αυτοί οι διαφορετικοί άνθρωποι στάθηκαν στο χώρο σε συμπλέγματα ομαδικών γλυπτών, τα σώματά τους αποκάλυψαν ταυτόχρονα την διαφορετικότητα και την βαθύτερη σύνδεση τους με την κοινότητα. Αυτή η βαθειά συγκινητική στιγμή για κάποιους συνέβαλλε μετά στο να διαπραγματευτούμε τον τρόπο με το οποίο κουβεντιάζουμε ως κοινότητα τα θέματα που αφορούν την συμβατική μας πραγματικότητα. Στα δεκαπέντε χρόνια που ασχολούμαι με την εκπαίδευση ενηλίκων έχω αξιοποιήσει επανειλημμένα το θέατρο playback και το παιχνίδι. Τα τελευταία χρόνια το ψυχόδραμα το κοινωνιόδραμα και η κοινωνιομετρία έχουν προστεθεί στην εργαλειοθήκη. Κάθε φορά εκπλήσσομαι με την δύναμη της σωματικής έκφρασης στη δουλειά με ενήλικες, την διαθεσιμότητα των ανθρώπων να μπουν στην διαδικασία και τον πλούτο που κερδίζω προσωπικά από την επαφή μαζί τους. Η ματιά του Κέντρου Πρόληψης για το εργαστήριο μας. εδώ |
